Y.V. Sokolovun mühasiblər üçün təlimatları (6-cı hissə)

Oxunma sayı: 649

Professor Y.V. Sokolovun mühasiblər üçün təlimatları

6-cı hissə

Məqalənin 5-ci hissəsini buradan oxuya bilərsiniz

Mühasibatlığa və mühasiblərə sevgi

Professor Yaroslav Vasilyeviç Sokolov (1938-2010-cu illər) mühasibat uçotunu və mühasibləri çox sevirdi. “Sevgi – necə gözəl səslənməsinə baxmayaraq, olduqca qeyri-müəyyən sözdür”, – Sokolov yazırdı.

Kont (1798-1857-ci illər) sistemləşdirilmiş biliyi elm kimi və ikili qeydiyyat prinsiplərinə əsaslanan mühasibat uçotunun bu meyara mübahisəsiz cavab verməsinin şübhə doğurmadığını başa düşürdü. …K. Popper (1902-1994-cü illər) iddiaların elmi nəzəriyyəyə aid edilməsinin iki meyarını təklif edib: köhnə ənənəvi – təcrübə – həqiqət meyarı (yoxlama) və yeni – hər hansı bir nəzəriyyə, əgər o, elmi statusa iddia edirsə, bir çox praktiki vəziyyətləri izah etməlidir, lakin onların heç də hamısı (saxtakarlıq) deyil. … Mühasibat uçotunda balans nəzəriyyəsi öz vəsaitlərinin hesablarının mənbələrinə aid yazıları yaxşı izah edir, lakin, hesablaşma hesabları üzrə qeydləri məntiqli şəkildə izah edə bilməz və əksinə, hesablaşma hesablarına görə qeydləri yaxşı izah edən mübadilə nəzəriyyəsi, öz vəsaitlərinin hesabları üzrə qeydlərin xarakterini kifayət qədər aydın şəkildə izah etmir, yəni, Popper meyarları baxımından, mühasibat uçotu – şübhəsiz ki, elmdir.
Kun (1922-1995-ci illər) paradiqma ideyasını irəli sürüb, yəni, ümumqəbul olunmuş biliklərin məcmusu. Bir paradiqmadan digərinə keçid özlüyündə elmi inqilabdır. Əgər biz mühasibat uçotunun inkişaf mərhələlərinə müraciət etsək, görərik ki, bu mərhələlərin hər biri paradiqma ilə səciyyələnir və paradiqmaların dəyişməsi təsərrüfat həyatı faktlarının abstraksiyasının və dərk edilməsinin yeni səviyyəsi və mühasibat düşüncəsinin inkişafında intellektual inqilab demək idi. Mühasibat uçotu tarixində paradiqmaları vurğulamaq üçün bir neçə dəfə cəhd edilmişdir. Ən inandırıcı yanaşma – bu, sadə (uniqrafik), kameral və ikili (digrafik) mühasibatlığı nəzərdən keçirməkdir.

Nəhayət, P. Feyrabend (1924-1994-cü illər) təsdiq edirdi ki, elm alimlərin nəsillərinin dəyişməsinə uyğun olaraq inkişaf edir. Hər yeni bir nəsil özündən əvvəlki nəslin fikirlərini inkar edir, elə bu inkişaf etməkdə olan elmdir, bu onun ardıcıllılığı və fasilələridir”.

“Özümüzdən əlavə edək ki, – professor Sokolov bu fikirlərə yekun vurur, – hər bir bilik yalnız o zaman elm olur ki, o, ciddi, mürəkkəb problemlərlə üzləşir. … Ən vacibi isə əksər hallarda hər bir problemin ən azı iki nəzəri cəhətdən bərabər, zahirən bir-birini istisna edən, lakin təcrübədə bir-birini tamamlayan qərarları nəzərdə tutduğunu başa düşməkdir. Buradan belə çıxır ki, mühasib həm nəzəriyyədə (hesabşünaslıq), həm də təcrübədə (hesabdarlıq) sağlam skeptisizm hissinə malik olmalıdır”.

Skeptisizm

Yaroslav Sokolovun özü fəlsəfi düşüncənin istiqaməti və hər cür sağlam düşüncənin əsası kimi skeptisizmin qəti tərəfdarı idi. Sokolovun sözlərinə görə, məhz qlobal skeptisizm onun müəlliminin, şən və həyatsevər insanın mənsub olduğu elmi istiqamətin müəyyənləşdirici prinsipi olub, yerli statistikanın tarixində ən parlaq izlərdən birini – Nikolay Markoviç Novoselskiy (1897-1975-ci illər) qoyub.