Müasir mərhələdə mühasibat balansının rolu Mühasibat balansı
1-ci hissə
Mühasibat balansı təkcə maliyyə hesabatlarının əsas formalarından biri deyil, həm də mühasibat uçotunun aparılması metodologiyasını müəyyən edən mühüm metodoloji şərtləri özündə saxlayır.
Balans aktivində prosesi əhatə edən, fasiləsiz dövriyyə edən təşkilat vasitələri yerləşir:
- təchizat;
- istehsal;
- satış.
Belə ki, təşkilatın müxtəlif vəsaitləri vəsaitlərin dövriyyəsində fərqli iştirak etdiyinə görə, onlar dövriyyə və qeyri-dövriyyə aktivlərinə bölünür.
Dövriyyə aktivlərinə xammal, materiallar, yarımfabrikatlar daxildir ki, bu da sonradan hazır məhsula çevrilir, satışdan sonra hazır məhsul isə pul vəsaitinə çevrilir.
Dövriyyədənkənar aktivlər uzunmüddətli istismar olunan əmlakı əhatə edir, amortizasiya hesablanarkən tədricən köhnəlir və dövriyyə hissələrinə hissə-hissə daxil edilir. Onların dövriyyəsi yavaşlayır və uzun müddət həyata keçirilir.
Daxili uçot praktikasına və qüvvədə olan qanunvericiliyə uyğun olaraq, balans aktivində maddələr müəyyən sistem üzrə qurulmuşdur ki, bunun da əsasını əmlakın likvidliyinin hərəkətlilik dərəcəsi müəyyən edilmişdir. Rusiya balansında balans aktivindəki bütün vəsaitlər artan likvidlik qaydasında, yəni balans aktivinin birinci bölməsində uzunmüddətli aktivlər, ikinci bölməsində isə dövriyyə aktivləri əks olunur.
Balans passivində təşkilatın vəsait mənbələri və öhdəlikləri nəzərə alınır. Təşkilatın mülkiyyətçiləri (təşkilatın öz vəsaitləri) və üçüncü şəxslər (banklar, kreditorlar və s.) qarşısında borc vəsaitləri üzərində öhdəliklər mövcuddur. Bu bölgüdə ödəmə təcililiyi müəyyən prinsipial əhəmiyyət kəsb edir. Mülkiyyətçilər qarşısında öhdəliklər balansın daimi hissəsini təşkil edir və təşkilatın fəaliyyəti dövründə ödənilmir. Halbuki üçüncü şəxslər qarşısında öhdəliklər – borc vəsaitləri mütəmadi olaraq ödənilməlidir. Öz növbəsində, borc vəsaitləri ödəmə müddətindən asılı olaraq uzunmüddətli və qısamüddətli öhdəliklərə bölünür. Yuxarıda göstərilənlər balans passivinin quruluş strukturunu müəyyən edir və daxili praktikada balansdakı maddələr öhdəliklərin ödənilməsi üçün artan təcililik dərəcəsinə görə yerləşdirilir.
Xarici şirkətin balansı da onun maliyyə vəziyyətini müəyyən tarixdə əks etdirir. Mühasibat maddələri iqtisadi cəhətdən eyni xüsusiyyətlərə görə təsnif edilir və ya qruplaşdırılır.
Qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq standartlar balansın və maliyyə nəticələri haqqında hesabatın vahid formasını müəyyənləşdirmir. Yalnız hesabatlarda açıqlanmalı olan məlumatların minimal sayını tənzimləyir və bu informasiyanın təqdim edilməsinin bəzi prinsiplərini müəyyən edir.
Balansın ünvan hissəsinə şirkətin adı, hüquqi statusu və tərtib olunma tarixi daxil edilməlidir. Tərtib tarixi Rusiya hesabatlarından fərqli olaraq hər hansı biri ola bilər. Yeganə tələb seçilmiş tarixin sabitliyidir.
Məqalənin 2-ci hissəsini buradan oxuya bilərsiniz.
