Müasir mərhələdə mühasibat balansının rolu mühasibat balansı
2-ci hissə
Məqalənin 1-ci hissəsini buradan oxuya bilərsiniz.
Mühasibat balansı təkcə maliyyə hesabatlarının əsas formalarından biri deyil, həm də mühasibat uçotunun aparılması metodologiyasını müəyyən edən mühüm metodoloji şərtləri özündə saxlayır.
Balansdakı maddələrin yerləşdirilməsi qaydası çox dəyişə bilər. Məsələn, ABŞ – da balans aktivi solda, passiv isə sağda yerləşir. Böyük Britaniyada əks mövqe qəbul edilib, son zamanlar isə maddələr bir-birinin ardınca baş verir. Almaniya və Fransada maddələr Rusiya təcrübəsinə bənzər likvidliyin artırılması qaydasında yerləşir; ABŞ – da, İngiltərədə-onun azaldılması qaydasında (balansda birinci yerdə pul vəsaitlərinin, malların, ehtiyatların maddələri durur). Rusiyada XX əsrin 20-ci illərinin sonuna qədər məhz balansın bu cür qurulması səciyyəvi idi.
Ümumiyyətlə, xarici praktikada balans iki formaya ayrılır:
- hesab forması və ya üfqi forma (account form);
- hesabat forması və ya şaquli forma (report form).
Balansın horizontal forması zamanı aktivlər balansın sol hissəsində, öhdəliklər isə sağ hissədə yerləşir. Hər bir maddədə saldo müəyyən bir hesabı və ya bir neçə hesablara müvafiq gəlir. Hesabdakı balans mənfi olarsa, dəyirmi mötərizədə göstərilir və yekun məbləğ hesablanarkən çıxılır. Balans quruluşunun üfqi forması ABŞ üçün xarakterikdir. Bu halda balans tənliyi aşağıdakı kimidir:
Aktiv = Öhdəliklər + Şəxsi kapital.
Balansın qurulması üçün üfqi forma Rusiyada da var.
Qərb şirkətlərinin əksəriyyətində balansın şaquli quruluşu müşahidə edilir. Aktiv və passiv: bu forma da iki hissədən ibarətdir. Əvvəlcə aktivlər və onların ardınca öhdəliklər və kapital əks olunur. Aktiv vəsait kimi, passiv isə bu vəsaitlərin mənbələri kimi təfsir edilə bilər. Balansın şaquli quruluşu zamanı bərabərlik aşağıdakı tənliyə çevrilir:
Aktivlər – Öhdəliklər = Şəxsi kapital.
Mühasibat balansının tərtib edilməsinin əsas ideyası şirkətin vəsaitlərinin və onların mənbələrinin aktiv və öhdəliklərin əsas maddələri üzrə açıqlanmasından, habelə hesabat dövründə verilənlərin əvvəlki dövrdəki məlumatlarla tutuşdurulmasından ibarətdir. Geri qaytarılma və qaytarılma məbləğləri 12 ay ərzində və daha uzun müddət ərzində ödənişin və ya ödənişin müddətləri üzrə bölünməlidir.
