Dövlətin iqtisadi siyasəti (1-ci hissə)
Dövlətin iqtisadi siyasəti (Economic policy) ölkə hökumətinin ictimai əhəmiyyətli məqsədlərə nail olmaq üçün makroiqtisadi göstəricilərin inkişafına təsir göstərən alətlər, rıçaqlar, tədbirlər və hərəkətlər toplusudur.
Hal-hazırda, XIX əsrdən fərqli olaraq, dövlət bütün səviyyələrdə iqtisadi sistemə daxil edilmişdir. Ancaq, bu gün də iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsinin sərhədləri, formaları, metodları haqqında mübahisələr səngimir. Fransız şairi P.Valeri problemi müvəffəqiyyətlə ifadə edib: “Güclü dövlət bizə təzyiq edir, zəif dövlətdə isə biz məhv olarıq”.
Hökumət bir çox siyasi, sosial və iqtisadi funksiyaları həyata keçirir. Onları yerinə yetirmək üçün iş fəallığına, məşğulluq səviyyəsinə, gəlirlərin fərqləndirilməsinə və s. təsir göstərən alətlər dəsti, rıçaqlar, tədbirlərdən istifadə olunur. XX əsrdə iqtisadi münasibətlərin subyekti kimi dövlətin fəallığı artıb ki, bu da Böyük depressiya, dünya müharibələri, sosializmlə yarış ilə bağlı idi.
Dövlətin iqtisadi həyata müdaxiləsinin miqyasını, formalarını, metodlarını müəyyən edən amillərə bunları aid etmək olar: milli, mədəni ənənələrlə, etik normalarla müəyyən edilən əhalinin mentaliteti; ölkənin iqtisadi inkişafının səviyyəsi; iqtisadiyyatın açıqlıq dərəcəsi; texnoloji inkişaf səviyyəsi; dövlət idarəetmə aparatının ənənələri, təcrübəsi, ixtisası.
İqtisadi nəzəriyyədə dövlətin iqtisadiyyatda rolunu anlamaq üçün iki əks yanaşma fərqlənir: klassik (liberal) və keynsian (etatik).
“Klassiklər” hesab edirlər ki, iqtisadiyyat daxilən sabit iqtisadiyyatdır və dövlət müdaxiləsi yalnız bazar rəqabətinin mexanizmini pozur, buna görə də o, minimuma endirilməlidir. Dövlət mülkiyyət hüquqlarını qorumalı və mühafizə etməli, ölkənin sərhədlərini və vətəndaşların hüquqlarını qorumalı, əhalinin təhsilinə, yolların tikintisinə və s. qayğı göstərməlidir. Belə bir şəraitdə iqtisadi eqoizm istehsalçını alıcılardan tələb olunan malları istehsal etməyə məcbur edəcək, rəqiblərini hər hansı parametrlər üzrə üstələməyə çalışacaq.
Beləliklə, şəxsi marağın təmin edilməsi kollektiv və ictimai maraqların da təminatına imkan yaradır.
Özünü tənzimləmə alətləri kimi çevik əməkhaqqı, çevik qiymətlər və çevik faizlər çıxış edir. İqtisadçılardan bu mövqeyi A. Smit daha dəqiq ifadə edib. F. Kene, D. Rikardo, J.B. Sey, K. Menqer, F. Vizer, L. Valras, A. Marşall liberallar idi. XX əsrdə bu istiqamətin davamçıları bunlar olub: L. Mizes, B. Brutskuts, V. Oyken, F. Hayek, L. Erhardt. Ayrı-ayrı iqtisadçılar və məktəblərin dövlətin fəal rolunu əsaslandırmalarına baxmayaraq, XX əsrin 30-cu illərinə qədər iqtisadi təhlillərdə liberal ideyalar üstünlük təşkil edirdi: Almaniyada sosial məktəb, ABŞ-da institusional mütəxəssislər, İngiltərədə A. Pigu.
Liberallardan fərqli olaraq, “etatistlər” bazarda özünü tənzimləmə qabiliyyətini inkar edir və dövlətin iqtisadi həyatın tənzimləyicisi olduğunu bildirirdilər. Ən ardıcıl etatistlər bütün istiqamətlərin sosialistləri, faşistlər idi.
Teleqram qrupumuza üzv olun
