Siz hansı vergiləri tanıyırsınız?
Fiziki şəxslərin və təşkilatların gəlirlərindən alınan vergilər dövlət gəlirlərinin əsas mənbəyinə çevrilib. Bu, tamamilə qanunauyğun idi, çünki sənaye inqilabından sonra cəmiyyətin iqtisadi həyatının yeni strukturunun formalaşması praktiki olaraq yeganə gəlir mənbəyi olan torpaq vergisi əvəzinə bir çox digər gəlir və sərvət növlərinin yaranmasına gətirib çıxardı.
Müasir gəlir vergisinin prototipi ilk dəfə İngiltərədə 1799-cu ildə Napoleonla müharibə aparmaq üçün pul tapmaq zərurəti ilə əlaqədar tətbiq edilmişdi. Fransa imperatorunun qoşunları nəhayət darmadağın olduqdan sonra ingilislər bu “xoşagəlməz” vergini dərhal ləğv etdilər və demək olar ki, əsrin dörddə biri ərzində hakimiyyət onu yenidən tətbiq etməyə cəsarət etmədi. Onilliklər sonra dirçəldilən sözügedən vergilər, digər ölkələrdə oxşar vergilər üçün bir nümunə oldu. Amma, İngiltərədə olduğu kimi digər ölkələrdə də bu vergilər çox narazılıqla qarşılanmışdı.
Bütün dövrlərdə iqtisadçıları belə bir sual düşündürürdü: büdcə sırf fiskal üsullarla formalaşmalıdır, yoxsa sahibkarlıq fəaliyyəti stimullaşdırılmalı, vergilərin aşağı salınması ilə vergitutma bazası genişləndirilməlidir? Təcrübə göstərdi ki, vergilərin real azaldılması yalnız möhkəm iqtisadi bazaya malik olan dövlətdə mümkündür. Yalnız o vaxt vergi dərəcəsinin aşağı salınması istehsalın artmasına gətirib çıxaracaq ki, bu da sonradan vergi daxilolmalarının müvəqqəti azalmasını kompensasiya edəcək. Dünyanın aparıcı dövlətləri vergi siyasətini bu prinsip üzərində qurublar. 1980-1990-cı illərdə burada aparılan vergi islahatlarının mahiyyəti kapitalın toplanmasının sürətləndirilməsinə və sahibkarlıq fəaliyyətinin stimullaşdırılmasına əsaslanırdı. Korporasiyaların mənfəət vergisinin dərəcəsi azaldılıb (ABŞ-da 46 faizdən 34 faizə, Böyük Britaniyada 45 faizdən 35 faizə, Yaponiyada 42 faizdən 40 faizə). Bundan başqa, fiziki şəxslərin gəlirlərinin vergiyə cəlb edilməsinin yuxarı səviyyəsi azaldılıb, vergi tutulmayan gəlirlərin intervalları genişləndirilib. Lakin, birbaşa vergilərin azaldılması dolayı vergilərin – satış vergisi, əlavə dəyər vergisi və bir sıra digərlərinin artımı ilə kompensasiya olunur. Eyni zamanda, vergi qanunvericiliyinə əməl olunmasına nəzarət gücləndirilib, onu pozan şəxslərə qarşı iqtisadi və hüquqi sanksiyalar sərtləşdirilib.
Ümumdövlət vergiləri və yerli vergilər
Ümumdövlət vergiləri dövlətin bütün ərazisində ödənilməsi məcburi olan və dövlət büdcəsini təşkil edən vergilər və rüsumlardır.
Yerli vergilər öz səlahiyyətləri daxilində kənd, qəsəbə və şəhər bələdiyyələrinin qərarları ilə müəyyən edilir və Vergi məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş siyahıya uyğun olaraq və marjinal dərəcələr məbləğində müvafiq ərazi icmalarının ərazisində ödənilməsi məcburidir.
