Vergi Məcəlləsinin 159.7-ci maddəsinə əsasən, bu maddənin digər müddəalarından asılı olmayaraq, malları ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyatlar nəticəsində əldə edən, lakin bu malları əldə edərkən bu Məcəllənin 175-ci maddəsinə əsasən ƏDV-ni əvəzləşdirməyə hüququ olmayan şəxsin həmin malları göndərməsinə vergi tutulan əməliyyat kimi baxılmır. Əgər mallar əldə edilərkən əvəzləşdirilməsinə qismən yol verilməmişdirsə, vergi tutulan əməliyyatın məbləği əvəzləşdirmənin qismən yol verilməmiş payına mütənasib olaraq azaldılır.
Qanunvericiliyin bu tələbini iqtisadçı ekspert Anar Bayramov şərh edir.
Bəzi vergi mütəxəssislərinin fikrincə, bu maddə sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi ƏDV ödəyicisinə çevrildikdə həmin mallara ƏDV tətbiq etməməyə əsas verir. İlk baxışdan maddə belə təsir bağışlasa da o, aldadıcıdır. Əgər doğrudan da maddədən deyilən nəticə çıxırdısa, o zaman niyə 1 yanvar 2019-cu il tarixdən sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmaq hüququnu itirən (6% dərəcəsi ilə vergi ödəyənlər) pərakəndə ticarətlə məşğul olan vergi ödəyicilərinə şərait yaradıldı ki, vergi orqanlarına təqdim etdikləri məlumatlara əsasən, 1 aprel 2019-cu ilədək ƏDV-ni yalnız malların satış və alış qiymətindəki fərqə hesablasınlar?
Düzdür, bu qərarı bir növ vergi amnistiyası da hesab etmək olar. Çünki bu qərarla uçotda olmayan malları da uçota salmağa icazə verildi. 1 aprel 2019-cu ildən etibarən həmin vergi ödəyicilərinin sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olduqları dövrdən qalan bütün mallarına ƏDV tətbiq edildi.
Tutaq ki, ticarət fəaliyyəti ilə məşğul olan sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi 1 may 2021-cu il tarixdən ƏDV ödəyicisi olub. Bu halda artıq vergi ödəyicisi bütün təqdim etdiyi malları ƏDV-yə cəlb etməlidir.
Vergi Məcəlləsinin 159.7-ci maddəsinə gəlincə isə, bu, sırf əvəzləşdirmə hüququ ilə bağlıdır.
Misal 1: ƏDV-dən azad olunan əməliyyatlar həyata keçirən ƏDV ödəyicisi “A” MMC 800 manatlıq mal alıb. Bu halda vergi ödəyicisi fəaliyyətinə uyğun olaraq ƏDV-ni əvəzləşdirmək hüququndan istifadə edə bilmir. Həmin malların ləğv olunması zamanı ona ƏDV-yə cəlb edilən əməliyyat kimi baxılmır. Əgər mallar əldə edilərkən əvəzləşdirilməsinə qismən yol verilibsə, ƏDV hesablanan məbləğ də əvəzləşdirmənin qismən verilməmiş payına mütənasib olacaq.
Misal 2: Həm ƏDV-dən azad olan, həm də ƏDV-yə cəlb edilən fəaliyyətləri həyata keçirən vergi ödəyicisi elektron qaimə-faktura ilə 800 manatlıq mal əldə edib və 144 manat ƏDV hesablayıb.
Alınmış malların ƏDV-yə cəlb olunan əməliyyatın xüsusi çəkisi üzrə qismən əvəzləşdirilən məbləği, malların göndərilməsi zamanı həmin ƏDV məbləği qədər bəyan edilməlidir.
Bəs sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi ƏDV hesablaya bilərmi?
Təcrübədə əvvəllər belə hallara rast gəlinirdi ki, sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri səhv olaraq rəsmi sənədlərdə ƏDV məbləğini də qeyd edirdilər. Vergi Məcəlləsinin 159.8-ci maddəsində qeyd edilir ki, ƏDV ödəyicisi kimi qeydiyyatdan keçməyən şəxslərin ƏDV tətbiq etməklə aparılan əməliyyatları, habelə ƏDV-dən azad edilən və ya sifir (0) dərəcə ilə ƏDV-yə cəlb edilən, lakin ƏDV tətbiq etməklə aparılan əməliyyatları vergitutma obyektidir. Amma əvvəllər elektron hesab-fakturanın, hazırda isə elektron qaimə-fakturanın tətbiq olunması bu cür halları demək olar ki, sıfıra endirib.
ƏDV ödəyiciləri ilə bağlı belə hal mümkündür. Məsələn, hər hansı malların alınması ƏDV-dən azad olunan əməliyyatlar siyahısına aid olsa, vergi ödəyicisi bundan xəbərsiz olduğu üçün həmin mallara ƏDV tətbiq edə bilər.
Misal 3: 1 mart 2019-cu ildən un və kəpəklərin satışı ƏDV-dən azaddır. Tutaq ki, “A” MMC 15 mart 2019-cu ildə unu 18 faiz ƏDV tətbiq etməklə satıb. Bu maddəyə əsasən, sözügedən satış artıq ƏDV tutulan əməliyyat hesab olunacaq.
Mənbə: Anar Bayramov: “Vergi uçotu” kitabı / vergiler.az
