» » » Mühasibat uçotunun inkişaf mərhələləri (15-ci hissə)

Mühasibat uçotunun inkişaf mərhələləri (15-ci hissə)

posted in: Mühasibat, Xəbər | 0
birbank biznes

Mühasibat uçotu , Mühasibatlığın roluİtaliyanın uçot məktəbinin hüquqi istiqamətinin nümayəndələri N. d’Anostasio, F. Villa, D. Çebroni, D. Bornaçini və başqaları olmuşlar.  Onlar uçotda iki fikri inkişaf etdirmişlər:

1)      uçot – bu, mülkiyyətçinin hüquq və öhdəliklərinin qeydiyyatıdır;

2)      uçot sisteminin mərkəzində kapitalın uçotu dayanır.

İqtisadi həyatın bütün faktları bu hesaba təsir etməlidir. Bu dördlü sistem adlanırdı, belə ki, hər əməliyyat ən azı dörd dəfə qeyd tələb edirdi. Bu yanaşma mühasibat uçotu sənədlərinin nəzarət əhəmiyyətini gücləndirdi, çünki kapitalın bir hesabında müxtəlif təsərrüfat əməliyyatlarının düzgünlüyünü təsdiq edən nəzarət nəticələri alınmalı idi.

İtaliya uçotunda iqtisadi istiqamətin nümayəndələri D. Krippa, F. Besta, V. Alfiyeri, Q. Gidilya, A. Stabilini, D. Malone və başqaları olmuşlar. İqtisadi istiqamətin tərəfdarları hesab edirdilər ki, son nəticədə bütün hesablarda maddi dəyərlər nəzərə alınır, materialist nəzəriyyənin adı elə buradan qaynaqlanırdı. Bütün hesablar kapitalın strukturunu açıqlayan kapitalın iki qrupuna və onun hissələrinə bölünürdü. İqtisadi istiqamət nümayəndələrinin fikrincə, uçot dəyərlərin dəyişməsini, əşyaların hərəkətini qeydə alır, öhdəliklərin dinamikası isə yalnız nəticədir.

Bu istiqamətlərin rəqabətinin təsiri altında İtaliyada üç uçot məktəbi yaradılmışdı: lombardiya, toskaniya və venetsiya.

Lombardiya məktəbi. Onun yaradıcısı F. Villa (1801-1884-cü il) idi. O, mühasibat uçotunun hüquqi və iqtisadi məqsədlərinin böyük sintezini həyata keçirmiş, mühasibat biliklərini sistemləşdirmiş, əsas mühasibat kateqoriyalarını konseptual şəkildə dərk etmişdir. Villa hesab edirdi ki, mühasibatlıq elm səviyyəsinə yüksəlib, öz prinsiplərini və kateqoriyalarını araşdırmalıdır. Təcrübədə bu, hesab və kitabların saxlanmasına tətbiq olunan iqtisadi və inzibati anlayışlar kompleksi idi. Onun məqsədi təsərrüfat və əmlakın təşkilinə nəzarət etməkdir. Nəzarət dəyərlərin qorunub saxlanmasını və onlardan istifadənin səmərəsini, ehtiyatların açılmasını, minimum xərclərdə maksimum nəticələrin təmin edilməsini nəzərdə tutur. Bu mövqe Villanı italyan mühasibatlığının atası etdi.


Məqalənin 14-cü hissəsini buradan oxuya bilərsiniz


Villanın fikrinə görə, mühasibat uçotu özündə üç hissəni ehtiva edir:

1)      iqtisdi-administrativ münasibətlər sahəsi (uçot nəzəriyyəsi);

2)      registrlərin aparılması qaydası və onların praktiki tədqiqatları;

3)      idarəetmənin təşkili, o cümlədən hesabların təftişi.

Villa bütün hesabları üç qrupa bölürdü:

1)      depozit (əmlak);

2)      şəxsi;

3)      metodoloji yekun (zərər və gəlirlərin hesabı, giriş və yekun balansın hesabı).

Beləliklə, Villanın mühasibat uçotu kompleks iqtisadi-hüquqi elm idi, o, özündə hüquqi və iqtisadi yük daşıyan ikili qeydiyyatı və informasiyanı bir-birindən ayırırdı.

Toskaniya məktəbi. Mühasibat nəzəriyyəsinin hüquqi istiqamətinin banisi F. Marçi (1822-1871-ci illər) olub. Marçi müəssisələrdə şəxsləri dörd qrupa ayırırdı:

1)      agentlər (maddi məsuliyyətli şəxslər);

2)      müxbirlər (hesablaşmalar aparılan şəxslər);

3)      administratorlar;

4)      sahibkarlar.

Hər qrupa uyğun ayrı-ayrı hesablar. Müəssisə ilə bağlı bütün şəxslər müəyyən hüquqi münasibətdədirlər və onların mənası uçotda açıqlanmışdır. Təsərrüfat həyatının hər bir faktı təsərrüfat prosesinin iştirakçıları arasında hüquqi münasibətlərin dəyişməsinə gətirib çıxarır. Ona görə də müəssisənin hüquqi strukturu onun iqtisadi vəziyyətini müəyyən edir. İdarədə mərkəzi fiqur administrator sayılırdı, bütün təsərrüfat əməliyyatları onun hesabından həyata keçirilirdi. Marchi fərdiləşdirmənin tərəfdarı idi – hər bir hesabın arxasında bir şəxs dayanırdı. Bu yanaşma böyük müəssisələrdə özünü doğrultdu, lakin sahibinin bütün funksiyaları yerinə yetirdiyi kiçik firmalarda Marçı, mülkiyyətçinin öz funksiyalarını mühasibat obyektlərinin layihələndirməsi ilə bağlı vəziyyəti izah edərək, personifikasiyadan (fərdiləşdirmədən) istifadə etməyi təklif etdi.

Toskaniya məktəbinin digər iri nümayəndəsi loqismoqrafın yaradıcısı D. Çerboni idi. Çerboni üçün mühasibat uçotu – inzibati funksiyalar və inzibati tədbirlər elmidir. Bununla da mühasibatlıq hüququn bir hissəsi kimi nəzərdən keçirilirdi.Mühasibatlığın rolu

Onun təlimi mühasibat aparatının hesablarının və strukturunun iyerarxik ardıcıl fərqləndirilməsini nəzərdə tuturdu və bu struktur müəssisənin özünün təşkilati quruluşuna uyğun olmalıdır. Çerboni iddia etdi ki, hesabdarlıq bir elm olaraq, bütün həcmdə təsərrüfatın aparılmasını nəzərdən keçirərək, biznes idarəçilərinin və agentlərin məsuliyyətinin müxtəlif dərəcələrinə əsaslanan normaları müəyyənləşdirir.

Loqismoqrafiyada Çerboni hesabdarlıq nəzəriyyəsi və formasını fərqləndirirdi. Nəzəriyyənin əsasında iki prinsip dururdu: fərd şəxsiyyət – hər bir hesabın arxasında şəxs və ya şəxslər qrupu dayanırdı və dualistlik – mülkiyyətçinin hesabının balansı agentlərin və müxbirlərin ümumi hesablarının balansına bərabərdir.

Çerboni qeyd edirdi ki, logismoqrafiyanın mənası hesabların ardıcıl fərdiləşdirilməsindən ibarətdir, mühasibat uçotunun məqsədi təsərrüfat agentlərinin və müxbirlərinin fəaliyyətinə nəzarət etməkdir. Elmin predmeti fiziki və hüquqi şəxslərin hüquq və öhdəlikləridir, metodu isə qeydiyyatdır. Bütün təsərrüfat əməliyyatları üç qrupa bölünür:

1)      müxbirlərlə hesablaşmaları əks etdirən hüquqi əməliyyatlar;

2)      mülkiyyətin tərkibində daxili dəyişikliklərə gətirib çıxran statistik əməliyyatlar;

3)      müəssisənin sahibi ilə hesablaşma məbləğinin dəyişdirən, iqtisadi əməliyyatlar.

Çerboni təsdiq edirdi ki, mühasib qanunları yaratmır, onları açır. Bu qanunların məntiqi mühasibatlıq qeydləri qanunlarının məntiqini diktə edir. Hüquqi olaraq çıxış edən münasibətlər idarəetmə məqsədlərindən ayrılmaz olan uçot predmeti kimi çıxış edir.

U.D. Çerboninin çoxlu ardıcılları olub: loqismoqrafiyanı inkişaf etdirən K. Çerboni, D. Rossi, K. Bellini, F. Banalumi, D. Massa, E. Mondini, A. Sanvinetti, V. Citti.


Daha ətraflı oxumaq üçün aşağıdakı keçidlərə daxil ola bilərsiniz



Teleqram qrupumuza üzv olun



Ən son mühasibat xəbərlərini qaçırmaq istəmirsinizsə, bu linkə daxil olaraq XƏBƏRLƏRƏ ABUNƏ OLUN

Mühasibat, Audit və Kadr Xidmətləri üçün linkə daxil olun

Mühasibat sahəsində ən son iş elanları və xəbərlərini izləmək üçün linkə daxil olaraq qrupumuza üzv olun