Mühasibat balansı təkcə maliyyə hesabatlarının əsas formalarından biri deyil, həm də mühasibat uçotunun aparılması metodologiyasını müəyyən edən mühüm metodoloji şərtləri özündə saxlayır. (Mühasibat balansının qurulması)
Balans aktivində aşağıdakı prosesləri əhatə edən fasiləsiz dövriyyə edən müəssisələrin vəsaitləri yerləşir:
- təchizat prosesi;
- istehsal prosesi;
- satış prosesi.
Bu proseslər daim bir-birini əvəz edir və nə qədər tez baş verirsə, bir o qədər səmərəli istifadə olunur.
Belə ki, müəssisənin müxtəlif vəsaitləri vəsaitlərin dövriyyəsində müxtəlif cür iştirak etdiyinə görə, onlar dövriyyə və qeyri-dövriyyə aktivlərinə bölünür.
Dövriyyə aktivlərinə xammal, materiallar, yarımfabrikatlar, yəni sonradan hazır məhsula çevrilən aktivlər aid edilir, satışdan sonra hazır məhsul isə pul vəsaitinə çevrilir.
Uzunmüddətli aktivlər uzunmüddətli istismar olunan əmlakdan ibarətdir, tədricən köhnəlir və köhnəlmə kimi dövriyyəyə hissə-hissə daxil edilir. Onların dövriyyəsi tədrici xarakter alır və uzun müddət həyata keçirilir.
Daxili uçot praktikasına və qüvvədə olan qanunvericiliyə uyğun olaraq, balans aktivindəki maddələr müəyyən sistem üzrə qurulur ki, bunun da əsasını əmlakın hərəkətlilik dərəcəsi (likvidliyi) təşkil edir. Yəni, balansın aktivindəki bütün vəsaitlər artan likvidlik qaydasında, daha dəqiq desək, balans aktivinin birinci bölməsində növbədənkənar aktivlər, ikinci bölməsində dövriyyə aktivləri əks olunur.
Balans passivində müəssisənin vəsait mənbələri və öhdəlikləri nəzərə alınır. Müəssisənin mülkiyyətçiləri (müəssisənin öz vəsaiti) və üçüncü şəxslər (banklar, kreditorlar və s.) qarşısında borc vəsaitləri üzrə öhdəlikləri mövcuddur. Bu bölmə onların ödənilməsinin təcililiyinin müəyyən olunmasında prinsipial əhəmiyyət kəsb edir.
