Gəlir vergisi normaya necə çevrildi (6-cı hissə)
Tarixi ölçülərə görə gəlir vergisi çox yeni bir fenomendir: sivil ölkələrin əksəriyyəti əhalinin geniş kütlələrinə münasibətdə bunu yalnız 20-ci əsrdə tətbiq etməyə başlayıb. Bundan əvvəl isə bu, bir qayda olaraq, müharibə dövrünün məhsulu kimi fövqəladə bir tədbir idi.
Belə bir qayda hökm sürürdü “yarım il üstəgəl bir gün”: əgər varlı adam kənd yerində bundan az müddətdə olardısa, o, vergi ödəməyə bilərdi. 1873-cü ildə, yəni, Almaniyanın birləşməsindən sonra şəhərlərdə mal-qara kəsiminə vergi tutulması ləğv edildi və orada da sinfi və gəlir vergisi tətbiq olunmağa başlanıldı.
1891-ci ildə vergi yekun olaraq gəlir vergisi halına gəldi. Daşınmaz əmlak və qiymətli kağızlardan əldə olunan gəlirlər də vergiyə cəlb edilmiş bazaya daxil idi, lakin, miras və hədiyyələr ora daxil edilməmişdi. Ən yoxsul olanlar həmin vergidən azad edilmişdilər.
Uşaqlara və hətta himayəsində olan yaşlı valideynlərə görə ailə başçılarına vergi zamanı güzəştlər edilirdi. Mütərəqqi vergi dərəcəsi artırılırdı. Ödənilməli olan minimal vergi dərəcəsi təxminən 0,6 faiz idi, ən zənginlər üçün – cəmi 4 faiz təşkil edirdi. Mütərəqqi vergi dərəcəsində kəskin yüksəliş yalnız 1909-cu ildə baş vermişdi: maksimal dərəcə 5 faizdən 25 faizə yüksəldi.
Fransada XIX əsrin əvvəllərində torpaq və binalar da daxil olmaqla daşınmaz əmlak vergisi (kapitallaşdırılmış renta üzrə hesablanırdı, ipotekanın dəyəri çıxılmırdı), biznesə, qapı və pəncərələrə vergi (“sağlamlıq və işıq” vergisi də adlandırılırdı), şəxsi vergi (adambaşına gəlir və ya təxminən üç iş günü ərzindəki qazanca bərabər gəlir) və şəxsi mülkiyyət vergisi (icarəyə götürülmüş yaşayış sahəsinin dəyərindən asılı idi) mövcud idi.
Gəlir vergisinin tətbiqi cəhdi 1848 inqilabından sonra həyata keçirilmişdi. Bu zaman ifratlara da yol verilirdi. Anarxizmin ilk nəzəriyyəçilərindən sayılan fransız siyasətçi və iqtisadçısı Pyer Prudon, məsələn, 50% -ə qədər mütərəqqi dərəcə təklif edirdi. Bu cəhd də, 1870-ci il Fransa-Prussiya müharibəsi dövründə gəlir vergisi tətbiq etmək üçün edilən ikinci böyük cəhd kimi uğursuzluğa düçar oldu.
1870-ci illərin sonlarından etibarən bu vergi demək olar ki, daim dövlət səviyyəsində müzakirə olunurdu, lakin, qanunvericiliklə yalnız 1909-cu ildən tətbiq olunmağa başlanılmışdı. İlkin olaraq faiz dərəcələri gəlirin növündən asılı olaraq 3% -dən 4% -ə qədər təşkil edirdi. Dərəcələr bütün Birinci dünya müharibəsi illərində yüksəlmişdi, sonra bir az azalmış və müharibədən sonra 50% səviyyəsində dondurulmuşdu.
Məqalənin 7-ci hissəsini buradan oxuya bilərsiniz
Teleqram qrupumuza üzv olun
