Gəlir vergisi normaya necə çevrildi? (3-cü hissə)
Tarixi ölçülərə görə gəlir vergisi çox yeni bir fenomendir: sivil ölkələrin əksəriyyəti əhalinin geniş kütlələrinə münasibətdə bunu yalnız 20-ci əsrdə tətbiq etməyə başlayıb. Bundan əvvəl isə bu, bir qayda olaraq, müharibə dövrünün məhsulu kimi fövqəladə bir tədbir idi.
Müəyyən zamandan sonra hakimiyyət və cəmiyyət daşınmaz əmlak və aksiz vergisinin kifayət etmədiyini dərk edir – beləcə gəlir vergisi ideyası ortaya çıxır. Lakin, bu, ödəniş qabiliyyətinin digəri ilə yaxşı əvəz edilməsi ola bilərdimi? Bax, bu aydın deyildi.
“Kasıb və xəstə olmaqdansa, varlı və sağlam olmaq daha yaxşıdır” məsəlinə onu da əlavə edək ki, varlı və sağlam subay da ola bilər, kasıb və xəstənin isə beş uşağı da ola bilər. Sonra xronoloji və məntiqi olaraq vergi endirimləri və mütərəqqi vergi şkalası ideyaları ortaya çıxdı.
Digər bir yenilik isə ümumi gəliri mənbədən asılı olaraq komponentlərə – əməkhaqqı, icarə haqqı, qiymətli kağızlardan əldə olunan gəlirlərə bölmək və fərqli dərəcələrlə vergiyə cəlb etməkdən ibarət idi. Yığım nisbətini artırmaq üçün isə mənbələrdən də vergi tutmağı düşünüb tapdılar.
Sənaye, ticarət və müharibə
Gəlir vergisi ilk dəfə Florensiyada Mediçinin hakimiyyəti zamanında – 1451-ci ildə tətbiq edilmişdi. Bu, onunla əlaqəli idi ki, şəhərlər çox böyük gəlirlər verən sənaye və ticarət hesabına yaşayırdılar, siyasi quruluş isə demokratiyaya yaxın idi. “Vergi müfəttişləri” çox geniş səlahiyyətlərə malik idilər: onların sahibkarların mühasibatlıq kitablarını öyrənmək və ödənişlər üçün məbləğlər təyin etmək hüququ var idi.
Korrupsiya çiçəkləndiyindən bu sistem özünü doğrulda bilmədi. XVI əsrdə gəlir vergisini ləğv etdilər ki, bu da demokratik siyasi rejimin mütləqiyyətə əvəz olunması ilə bağlı idi.
Bu sistemi ikinci tətbiq edən Fransa idi – orada gəlir vergisi XVIII əsrin əvvəlində tətbiq olunmuşdu və həmin sistem yüzilliyin sonuna kimi mövcud olmuşdu. Yenə də həmin vergi sisteminin tətbiqi onunla bağlı idi ki, həmin dövrdə Fransada sənaye və ticarət digər Avropa ölkələrinə nisbətən daha güclü inkişaf edirdi.
İngiltərədə gəlir vergisinin tətbiqi 1793-cü ildə, Şimali Amerika koloniyalarının ona qarşı başladığı müharibə ilə bağlı idi: vergi daxil olan məbləğlər ənənəvi olaraq hərbi büdcə üçün kifayət etmirdi. Sözügedən vergini 1799-cu ildə keçirilmiş ən ciddi parlament müzakirələrindən sonra tətbiq etmək mümkün olmuşdu. 10 faizlik vergi dərəcəsi tətbiq olunmuşdu, sonradan həmin dərəcə beş faizə kimi aşağı salınmışdı və elə bu səviyyədə də qalmaqda davam edirdi.
Məqalənin 4-cü hissəsini buradan oxuya bilərsiniz
Teleqram qrupumuza üzv olun
