Pulların təşəkkülü (3-cü hissə)
Qızıl və gümüşə qayıdarkən, sual yaranır. Niyə məhz, onlar pul oldu? Məsələ burasındadır ki, qızıl və gümüş pul halına gəlmişdi, çünki onlar bir sıra xüsusiyyətlərə malik idi ki, bu da tamamilə likvid vasitə rolunu daha yaxşı yerinə yetirməyə imkan verdi:
- mühafizə oluna bilməsi;
- yığcamlığı (kiçik həcmdə yüksək dəyər);
- iqtisadi bölünmə (qızıl külçəsi iki hissəyə bölünür və onun dəyərinin bölünməsi deməkdir);
- təbiətdə nadir tapılması.
Bu gün qızıl və ondan əvvəl isə gümüş pul əmtəəsi olmaqdan çıxıb. Biz öz həyatımızda, içində qızıl sikkələr olan kisəciklərdən deyil, kağız pullardan (əskinaslardan) istifadə edirik.
Likvidlik anlayışı müasir kağız pulların (rubl, avro, dollar və s.) alıcılıq qabiliyyətinə sahib olması deməkdir. Daha əvvəl qeyd edildiyi kimi, likvid vasitə asanlıqla reallaşdırılan mübadilə vasitəsidir. Məsələn, sizdə müəyyən sayda stulların olması, o demək deyil ki, siz onları istənilən vaxt başqa əmtəəyə dəyişdirə biləcəksiniz. Əksinə, müəyyən miqdarda pulunuz varsa, həmişə hər hansı bir fayda üçün mübadilə edə bilərsiniz.
Amma, belə bir sual yaranır: niyə hansısa kağız parçaları mütləq likvidliyə malikdir? Burada pulun təbiətinə aid olan bu amil rol oynayır.
Pul – bu, hamı tərəfindən qəbul edilmiş mübadilə vasitəsidir. “Hamılıqla qəbul edilmiş” sözünə diqqət yetirmək çox vacibdir. Bəs müasir kağız pulların dəyərini necə və ya nə müəyyən edir? Onlar dəyərə malikdilərmi?
İqtisadi nəzəriyyə bunu belə şərh edir: insanlar kağız pula dəyər verirlər. Bir şeyi pul kimi qəbul etmək lazım gəlirsə, həmin “bir şey” pul olacaqdır. İndiki dövrdə pul, pul təklifinə cavabdeh olan Mərkəzi Bank vasitəsi ilə dövlət tərəfindən dekretləşdirilir. Dəyər əsasən ölkə əhalisinin hökumətə və pul kütləsinə nəzarət edən Mərkəzi Banka olan güvən səviyyəsi ilə müəyyən edilir. Müasir pulun sabitliyi, ümumiyyətlə, ölkənin qızıl ehtiyatları ilə deyil, onların təklifi ilə müəyyən edilir. Təbiət qızılı öz dərinliklərində məhdudlaşdırdığı kimi, Mərkəzi Bank da pul təklifini və onların mövcudluğunu məhdudlaşdırır. Əgər kağız pullar nisbi nadirlik xüsusiyyətinə malik deyilsə, onların dəyəri tamamilə yox olacaq.
Teleqram qrupumuza üzv olun
