Nağd ödənişlər barədə məqalənin 1-ci hissəsində söz açmışdıq.
2-ci hissə
Nağd pul vəsaitləri ilə bağlı təşkilatlar arasında hesablaşmalardan ötrü limit də tətbiq oluna bilər. Misal üçün, Rusiya Mərkəzi bankı hüquqi şəxslər arasında (eləcə də hüquqi şəxslər və fərdi sahibkarlar arasında) bu cür bir sövdələşmə üçün 100 min rubl limit təyin edib.
Mərkəzi Bank tərəfindən təyin edilən nağd-pul dövriyyəsi ilə bağlı qayda olduqca sərt hesab oluna bilər. Amma, müəssisələrin bir çoxu, məsələn, Rusiyada bu qaydalardan necə yan ötməyə uyğunlaşıblar.
Müəssisədə təyin olunmuş limitdən artıq pul məbləği varsa, kassir onu banka təhvil verməyib, həmin pulları sadəcə guya müəyyən xidməti tapşırıqları yerinə yetirmək məqsədilə işçilərdən birinə verə bilər. (Bundan ötrü isə təbii olaraq, müəssisə rəhbərinin və baş mühasibin imzası ilə lazım olan sənədlər tərtib edilir). İşçi isə həmin pulları müəssisəyə lazım olduğu vaxtda geri qaytarır. Və bu zaman həmin əməkdaşın xidməti tapşırığı yerinə yetirə bilmədiyi qeyd olunur.
Mərkəzi bank tərəfindən dövriyyədə olan nağd-pul kütləsinə nəzarət etmək Rusiyada kommersiya banklarına həvalə olunub. Amma, kommersiya bankları üçün bu qeyri-təbii funksiyadır, çünki təşkilatlar həmin banklar üçün ilk növbədə müştəridirlər. Biznes qanunlarına görə isə müştəriləri incitmək olmaz. Əgər, hansısa bir bank hər hansı bir qanun pozuntusu aşkar etdərsə, bu hal üzə çıxmasın deyə bank öz müştərisinə kömək etməyə çalışır. Əgər, təşkilat bir neçə kommersiya bankında hesab açıbsa (hazırda bir qayda olaraq belə edirlər) onda müəssisə nəzarətedici bankı özü seçir. Əgər təşkilat öz kassasından digər bir təşkilata təyin olunmuş limitdən artıq məbləğdə pul köçürməyi planlaşdırırsa, bunu qaydanı pozmadan da etmək mümkündür. Həmin əməliyyat belə həyata keçirilir: iki təşkilat limit daxilində bir neçə müqavilə bağlayır. Sonra isə böyük məbləğ bir neçə müqaviləyə uyğun ödənişlər əsasında həyata keçirilir. (Təcrübədə isə bir qayda olaraq cari hesabları açılmış bütün kommersiya bankları müəssisəyə nəzarət edə bilər.) Bütün bunlarla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, nağd-pul dövriyyəsi ilə bağlı sərt qaydalar təşkilatlar üçün müəyyən narahatlıq yaradır. O səbəbdən, təcrübə göstərir ki, təşkilatlar bəzi pul hesablarını müəssisə hüdudlarından kənara çıxarırlar. Nəticədə müəssisənin xeyrinə olmalı olan bəzi ödənişlər əslində fiziki şəxslərin – sahibkarların və müəssisə rəhbərlərinin şəxsi istifadəsində qalır ki, onlar da təşkilatın maraqları daxilində bəzi məbləğləri həmin istiqamətlərə yönəldirlər.
