Xaricdə auditin xüsusiyyətləri (2-ci hissə)

Oxunma sayı: 536

Xaricdə auditin xüsusiyyətləri

2-ci hissə

Məqalənin 1-ci hissəsini buradan oxuya bilərsiniz.

Beynəlxalq auditin nəzəriyyəsi və təcrübəsi rəqabət şəraitində formalaşmışdır.Bu çoxsaylı tədqiqatlar və həmin materialların ictimai müzakirələri ilə müşaiyət olunurdu. Nəticədə, bu ona gətirib çıxardı ki, bu günə qədər möhkəm beynəlxalq hüquqi auditor əsası yaradılmışdır, auditin təşkili formaları ətraflı işlənib hazırlanmışdır və bu, az əhəmiyyətli deyil, auditor fəaliyyəti üçün çoxlu sayda metodik materiallar nəşr olunur və daim artırılır.

Xaricdə, xüsusilə də inkişaf etmiş ölkələrdə on minlərlə auditor firmaları fəaliyyət göstərir. Təkcə ABŞ-da belə şirkətləin sayı 45 mindən çoxdur. Xarici audit firmaları dörd kateqoriyaya qruplaşdırılır:

Böyük dördlük;
Digər milli şirkətlər;
Yerli iri şirkətlər və regional şirkətlər;
Yerli kiçik şirkətlər;

“Böyük dördlük”: (KPMG, Ernst&Young, PricewaterhouseCoopersи DeloitteLLP) – nəhəng xarici auditor şirkətləri. Dünyanın demək olar ki, bütün böyük ölkələrində və şəhərlərində bu firmaların heç olmasa bir ofisi mövcuddur. Onların fəaliyyəti böyük gəlirlərin, dünya bazarındakı auditor xidmətlərinin əhəmiyyətli paylarının əldə edilməsi ilə səciyyələnir. 2012-ci ilin məlumatına görə, böyük dördlük firmaları, demək olar ki, bütün (85% – dən çox) iri şirkətlərdə auditi həyata keçirirlər.

Digər milli firmalar – Böyük dördlükdən başqa milli firmalar sayılan digər firmalar da vardır. Onlar da böyük dördlük firmaları kimi eyni xidmətləri həyata keçirirlər və eyni zamanda onların birbaşa rəqibləri hesab olunurlar.

Böyük yerli və regional firmalar – bu firmalar milli firmalarla rəqabət aparırlar. Onlar region miqyasında audit aparırlar. Onların əsas xüsusiyyəti peşəkar heyətlərinin 50 nəfərdən çox olmasındadır. Bu firmalardan bəziləri texniki məlumat və davamlı təhsil kimi sahələrdəki mənbələri bölüşmək üçün audit şirkəti assosiasiyalarına qoşulmuşdur.

Kiçik yerli şirkətlər – bunlar yoxlamalar aparan və digər əlaqədar xidmətləri əsasən müəyyən bir bölgədəki kiçik müəssisələr üçün təqdim edən firmalardır. Bu firmaların peşəkar işçilərinin sayı, bir qayda olaraq, 25 nəfərdən çox deyil. Belə firmaların payı təxminən 95% təşkil edir.

2012-ci ilin məlumatına görə, beynəlxalq assosiasiyalarda 4,5 mindən çox auditor şirkəti fəaliyyət göstərir ki, bu da öz funksiyalarını dünyanın 189 ölkəsində həyata keçirir. Yalnız Böyük Britaniyada 200-dən çox böyük audit şirkəti yaradılıb və fəaliyyət göstərir. Beynəlxalq müasir audit, demək olar ki, dünyanın bütün inkişaf etmiş ölkələrində hüquqi və təşkilati infrastrukturu olan ictimai peşəkar audit İnstitutunun mövcud olması ilə səciyyələnir. Lakin, auditor fəaliyyətinə dövlət nəzarətində fərqlər var. Böyük Britaniya və ABŞ-da auditor firmaları auditorların peşə vəzifələrinin nə dərəcədə vicdanla və səriştəli şəkildə yerinə yetirildiyinə dair hazırlıq, ixtisasartırma və nəzarətdə böyük sərbəstlik ilə xarakterizə olunur. Kontinental Avropa ölkələrində auditor fəaliyyəti isə, əksinə, dövlət tərəfindən ciddi tənzimlənməyə məruz qalır. Burada audit hökumət strukturlarında qəbul edilmiş normativ hüquqi aktlarla tənzimlənir və aparılır. Avropa ittifaqı ölkələrində mühasibat hesabatlarının və balanslarının yoxlanılması ilə məşğul olan auditorlarla yanaşı, vergitutma məsələləri üzrə auditor-məsləhətçilərin spesifik kateqoriyasını ayırırlar. Avstraliyada bir sıra Asiya dövlətlərinin, məsələn, Malayziya, Sinqapur, Honkonq vətəndaşlarının da üzv ola biləcəyi diplomlu mühasib-auditorlar institutu yaradılıb. Bundan başqa, bu Asiya ölkələrinin Avstraliyada təmsil olunan nümayəndələrinə auditor peşəsinə hazırlıq, ixtisas imtahanlarının verilməsi və müvafiq rütbələrin verilməsi üzrə yardım göstərilir.