Bu günkü mövzumuz transfer qiymətinə həsr olacaq. Vergi Məcəlləsinə transfer qiyməti anlayışı 2017-ci ildə əlavə edilib. Transfer qiyməti nədir – rezident və qeyri rezident arasında olan hesablaşmaları tənzimləyəcək qiymətdir. Transfer qiyməti – maliyyə axınlarını optimallaşdırmaq məqsədilə bağlı, strukturlar arasında əməliyyatlar üçün müəyyən edilmiş qiymətdir. Qısa olaraq transfer qiyməti – bazar qiyməti deyil, yəni müəssisənin özü üçün təyin etdiyi qiymətdir (daxili qiymət), böyük şirkətlər, milli və beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində, müxtəlif ölkələrdə yerləşən sonuncu struktur bölmələri arasında olan qiymətdir. Transfer qiymətləri- istehsalçı firmanın topdansatış qiymətlərinin bir növü olub, transmilli korparasiyaların (TMK) praktikasında tətbiq olunur. Transfer qiymətin anlayışı Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsini 13.2.65. maddəsində verilmişdir: transfer qiyməti — bu Məcəllənin 14-1.2-ci maddəsində göstərilən şəxslər arasında aparılan əməliyyatlar zamanı müəyyən edilən və müstəqil şəxslər arasında eyni şərtlər daxilində həyata keçirilən müqayisə edilə bilən əməliyyatlarda təsbit olunan qiymətlərə uyğun olmalı qiymətdir.
Bəzən transfer qiyməti şirkətin daxili qiyməti kimi adlanır. Daxili qiymət kommersiya sirri olmasa da onun geniş şəkildə yayılması məqsədə uyğun deyil.
Transfer qiyməti yalnız hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi/fiziki şəxslərin gəlir vergisi məqsədləri üçün və hər bir nəzarət olunan şəxs üzrə ümumi dəyəri 500 000 manatdan artıq olan əməliyyatlara tətbiq edilir.
Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyi 27.01.2017-ci ildə “Transfer qiymətlərinin müəyyən edilməsi və tətbiqi” qaydalarını təsdiq etmişdir. Respublikamızda transfer qiyməti nəzarət olunan əməliyyatlar üzrə malların (işlərin, xidmətlərin) Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinə və həmin Qaydalara əsasən müəyyən edilir.
Diqqətinizi qaydalara yönəltmək istəyirəm. Qaydalarda qeyd edilmiş ümumi prinsip ondan ibarətdir ki, Vergi ödəyicisi tərəfindən nəzarət olunan əməliyyatlar çərçivəsində təqdim edilən və ya alınan malların (işlərin, xidmətlərin) qiymətləri müqayisə edilən nəzarət olunmayan əməliyyatlar üzrə qiymətlərə uyğun olmadığı halda, vergi ödəyicisi və vergi orqanı həmin əməliyyatdan vergini transfer qiymətləri əsas götürülməklə yenidən hesablayır.
Müəssisələr transfer qiymətlərinin müəyyən edilməsi üçün bir neçə üsullardan istifadə edilə bilər:
- Qiymətlərin müqayisəsi üsulu;
- Sonrakı (təkrar) satış qiyməti üsulu;
- Dəyərin toplanması üsulu;
- Rentabellik üsulu;
- Mənfəət bölgüsü üsulu.
Vergi məcəlləsində 14-1.1 maddəsində əks etdirib.
Qeyd etmək istərdim, ki rentabellik və mənfəət bölgüsü üsulu seçərək müqayisə edilən əməliyyatlar aşkar edilmədikdə bu üsullar Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 1 mart tarixli 55 №- li qərarı ilə təsdiq edilmiş “Vergi ödəyicisinin əldə etdiyi mənfəəti (gəliri) birbaşa müəyyən etmək mümkün olmadığı hallarda mənfəətin (gəlirin) hesablaması Qaydaları” əsasında şərti rentabellik normasını əsas götürərək tətbiq edə bilərlər.
Vergi ödəyicisinin vergi ili ərzində apardığı nəzarət olunan əməliyyatların ümumi dəyəri Vergi Məcəlləsinin 16.1.4-cü maddəsinə əsasən müəyyən edilmiş həddən artıq olduqda, həmin vergi ödəyicisi tərəfindən aparılmış əməliyyatlara dair məlumat Vergi Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş müddətlərdə bu Qaydalara əlavə edilən formada “Nəzarət olunan əməliyyatlar haqqında Arayış” və onun əlavəsi müvafiq qaydada doldurularaq vergi orqanına təqdim edilməlidir.
Vergi ödəyicisinin vergi ili ərzində apardığı nəzarət olunan əməliyyatların ümumi dəyəri Vergi Məcəlləsinə əsasən müəyyən edilmiş həddən artıq olmaması səbəbindən Arayış təqdim edilmədiyi halda, vergi orqanları tərəfindən həyata keçirilən vergi nəzarəti tədbirləri zamanı həmin tədbirlərin əhatə etdiyi hesabat dövrlərində həyata keçirilmiş nəzarət olunan əməliyyatların qiymətləri bu Qaydalara əsasən müəyyənləşdirilməlidir.
Vergi ödəyicisi transfer qiymətini özü müəyyənləşdirdiyi hallarda bu Qaydaların 10.2-ci (10.2 Vergi ödəyicisi transfer qiymətlərini müstəqil şəkildə müəyyən etdiyi halda həmin qiymətin bu Qaydaların tələblərinə uyğunluğunun yoxlanılması üçün tələb olunan bütün sənədləri, o cümlədən, nəzarət olunan əməliyyatın bütün təfərrüatları və şərtləri, hesablamanın bütün şərtləri, müqayisə üçün seçilmiş əməliyyatlar, həmin əməliyyatların və tətbiq edilmiş üsulun seçim səbəbi və əsaslandırılması haqqında məlumatları və təsdiqedici sənədləri də vergi orqanına təqdim etməlidir) bəndində nəzərdə tutulmuş sənədləri saxlaya və vergi nəzarəti tədbirləri zamanı vergi orqanının məsul şəxslərinə təqdim edə bilər.
Transfer qiymətləri müəyyən edilərkən aşağıdakı məlumat bazalarından istifadə edilir:
- yerli və beynəlxalq birja kotirovkaları;
- gömrük orqanının apardığı xarici ticarət statistikası;
- mənbəyi bəlli olan məlumat mənbələrində yerləşdirilmiş hesabat məlumatları;
- vergi orqanın qoşulduğu beynəlxalq ixtisaslaşmış agentliklərin məlumat bazaları;
- mallara, işlərə və xidmətlərə, habelə onların yerli və beynəlxalq bazarlarda təsbit edilmiş qiymətlərinə dair mənbəyi bəlli olan məlumatların yerləşdirildiyi məlumat mənbələri.
Transfer qiymətlərinin üsulları əvvəlcədən razılaşdırıla bilər. Transfer qiymətinin vergi ödəyicisi tərəfindən müstəqil şəkildə müəyyənləşdirilə bilər.
İkiqat vergitutmanın qaydaların 12.1. maddəsinə əsaslanaraq aradan qaldırıla bilər: Nəzarət olunan əməliyyatda transfer qiymətinin müəyyənləşdirilməsi və tətbiqi nəticəsində vergi ödəyicisinin vergitutma bazası dəyişikliklərə məruz qalarsa və bunun nəticəsində həmin əməliyyatdan mənfəətə münasibətdə həm Azərbaycan Respublikasında, həm də əməliyyatın digər tərəfi olan şəxsin dövlətində ikiqat vergitutma halının yarana biləcəyi halda vergi ödəyicisinin və ya əməliyyatın tərəfi olan digər şəxsin müraciəti əsasında vergi orqanı digər dövlətdə nəzərə alınması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasında əməliyyat nəticəsində ödənilmiş vergilər barədə məlumatı izahlı şəkildə müraciət edən şəxsə təqdim edə bilər.
Müəllif: BSC şirkətinin Maliyyə işləri üzrə Baş Müşaviri Leyla Kiçibəyova
