» » » Mühasibat uçotu və onun bazar iqtisadiyyatında yeri

Mühasibat uçotu və onun bazar iqtisadiyyatında yeri

posted in: Məqalə, Xəbər | 0
birbank biznes

Mühasibat uçotu bazar iqtisadiyyatıMühasibat uçotu iqtisad elminin bir hissəsidir, öz nəzəriyyəsi, mövzusu və metoduna malikdir.

Mühasibat uçotu, “Mühasibat uçotu haqqında” qanuna əsasən, özlüyündə bütün təsərrüfat əməliyyatlarının davamlı və sənədli uçotu yolu ilə mülkiyyət, təşkilatın öhdəlikləri və onların hərəkəti haqqında pul ifadəsində məlumatların toplanması, qeydiyyatı və ümumiləşdirilməsi üçün nizamlı bir sistemdir. Təsərrüfat əməliyyatları dedikdə, məsələn, iqtisadi prosesin elementar tərkib hissəsi başa düşülməlidir: məhsulların satışı, materialların alınması, kassadan pul verilməsi, hazır məhsulun buraxılması, əməkhaqqının hesablanması və s.

Mühasibat uçotu təsərrüfat uçotunun digər növləri – operativ və statistik uçotla sıx bağlıdır. Hər bir uçot növü eyni təsərrüfat proseslərini müxtəlif mövqelərdən nəzərdən keçirir.

Operativ uçot müəssisənin və onun bölmələrinin cari rəhbərliyindən ötrü zəruri olan məlumatları tez bir zamanda əldə etmək üçün istifadə olunur. Operativ uçot məhsulun istehsalına, buraxılmasına, göndərilməsinə, satışına, maddi ehtiyatların mövcudluğuna nəzarət etməyə və korrektə etməyə imkan verir.

Operativ uçotla bağlı məlumatlar telefon, faksla, ilkin sənədlərdən şifahi söhbət yolu ilə əldə oluna bilər. Operativ uçotun başlıca xüsusiyyətləri – bu sürət və informasiyanın konkretliyidir. Lakin onları əks etdirərkən, operativ uçot iqtisadi subyektin fəaliyyətinin tam bir mənzərəsini vermir. O, vaxt ərzində kəsilə bilir. Operativ uçot informasiyasının istifadəsi müvəqqəti dövrlə məhdudlaşır. Bir qayda olaraq, proses və ya iqtisadi fakt başa çatdıqdan sonra idarə olunması üçün əhəmiyyətini itirir.

Statistik uçot istehsalat fəaliyyətinin və ictimai həyatın kütləvi və ayrı-ayrı tipik hadisələrini və proseslərini xarakterizə edən məlumatların əldə edilməsi və ümumiləşdirilməsi üçün tətbiq edilir. Onların kəmiyyət xarakteristikası inkişaf qanunauyğunluqlarının açıqlanması üçün keyfiyyətli əlaqələrlə ayrılmaz şəkildə nəzərdən keçirilir. İctimai həyatın kütləvi hadisələri sahəsində statistika əhalinin sayı və tərkibini, sosial-demoqrafik məlumatları (doğum, orta əməkhaqqı və s.) öyrənir.

Bu proseslərin proqnozlaşdırılması məqsədi ilə iqtisadiyyat, mədəniyyət, idman və digər sahələrdə gedən proseslər statistika vasitəsilə araşdırılır. Belə ki, iqtisadiyyatda əsas vəsaitlərin köhnəlməsi, fondlaşdırma, inflyasiya templəri, ümumdaxili məhsulun artımı və s. bu kimi proseslər araşdırılır. Statistik uçot seçmə müşahidə metodunu tətbiq edir, operativ və mühasibat uçotu üzrə məcmu məlumatlardan istifadə edir.


Ən zəngin və ən uğurlu mühasib-sahibkarlar


Statistika iqtisadi subyektin dəyər qiymətləndirməsinə malik olmayan hissəsində, həmçinin xüsusi orta və digər statistik göstəricilər şəklində informasiyanı idarə etmək üçün məlumat verir. O, əsasən iri təsərrüfat strukturlarının – kompleks proqramların, sahələrin, regionların idarə olunması üçün istifadə olunur.

Mühasibat uçotu müəssisənin aktivləri, kapitalı və passivləri haqqında məlumatları əks etdirən informasiya sistemini yaradır, maddi dəyərlərin hərəkəti, məhsulun buraxılması və satışı üzrə təsərrüfat həyatı faktlarını əks etdirir. Yalnız mühasibat uçotunun köməyi ilə məhsulun istehsalı və satışı üzrə gəlir və xərcləri müəyyən etmək, təsərrüfat fəaliyyətinin son maliyyə nəticəsini (mənfəət və ya zərər) hesablamaq olar.

Mühasibat uçotu – bütün təsərrüfat əməliyyatlarının bütöv, fasiləsiz və sənədli uçotu yolu ilə əmlakın, təşkilatın öhdəliklərinin və onların hərəkətinin pul ifadəsində informasiyanın toplanması, qeydə alınması və ümumiləşdirilməsi sistemidir.

Mühasibat uçot – operativ və statistik uçotdan fərqli olaraq, müəssisənin yaradıldığı andan onun bütün fəaliyyəti boyu davamlı olaraq xronoloji qaydada ilkin uçot sənədləri əsasında təsərrüfat həyatının bütün faktları tam əks olunduğu üçün hərtərəfli və daha etibarlı uçot növüdür.

Mühasibat uçotu – kəmiyyət informasiyasını təqdim edir və onunla fərqlənir ki, bu məlumatlar yalnız pul ölçü vahidlərində işləyir, baxmayaraq ki, zəruri hallarda pul informasiyasının dəqiqləşdirilməsi üçün natural və əmək göstəricilərində ifadə olunan qeyri-bərabər xarakterli məlumatlar tətbiq edilir.

Mühasibat informasiya sistemi xarici (maliyyə uçotu) və daxili (idarəetmə uçotu) sistemlərə bölünür.

Maliyyə uçotu dərc üçün açıq olan və həm müəssisə rəhbərliyi, həm də xarici istifadəçilər üçün nəzərdə tutulmuş qanuni mühasibat (maliyyə) hesabatlarının hazırlanması üçün məlumat əldə etməyə imkan verir: dövlət vergi orqanları, banklar, tədarükçülər, alıcılar, investorlar. Təsərrüfat subyektləri üçün maliyyə uçotunun aparılması məcburidir.


Müasir mühasib və auditorun peşəkar xüsusiyyətləri


Müəssisənin daxili uçot informasiya sisteminin yaradılması məsələsini rəhbərlik həll edir. İdarəetmə uçotu idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi üçün hadisələr və proseslər haqqında məlumat verir. O, maliyyə uçotu məlumatlarını genişləndirir və detallaşdırır.

Yalnız mükəmməl təsərrüfat əməliyyatlarını qeydə alan maliyyə uçotundan fərqli olaraq, idarəetmə uçotunda proqnoz qiymətləri mümkündür. Daxili informasiya sisteminin məlumatları kommersiya sirridir.

Mühasibat uçotu üzərində dayanaq. Mühasibat uçotu bütün qeydiyyatdan keçmiş hüquqi şəxslərlə (mühasibat uçotu subyektləri ilə) təşkilatın yarandığı andan onun ləğv edildiyi və ya yenidən təşkil edildiyi anadək fasiləsiz aparılır. Mühasibat uçotu prinsipləri və metodologiyası bütün hüquqi şəxslər üçün vahiddir.

Təşkilatlarda mühasibat uçotunun təşkilinə, təsərrüfat əməliyyatlarının yerinə yetirilməsində qanunvericiliyə riayət olunmasına görə məsuliyyəti təşkilatların rəhbərləri daşıyır.

Təsərrüfat rəhbəri bilavasitə özünə  tabe olan baş mühasibi vəzifəyə təyin edir və vəzifədən azad edir. Baş mühasibin imzası olmadan pul və hesablaşma sənədləri, maliyyə və kredit öhdəlikləri etibarsız hesab edilir və icraya qəbul edilməməlidir.

Təşkilatın rəhbəri ilə ayrı-ayrı təsərrüfat əməliyyatlarının həyata keçirilməsi üzrə baş mühasib arasında fikir ayrılığı olduqda, onlar üzrə sənədlər belə əməliyyatların həyata keçirilməsinin nəticələrinə görə tam məsuliyyət daşıyan təşkilat rəhbərinin yazılı sərəncamından sonra icraya qəbul edilə bilər.

Mühasibat uçotu məlumatlarının düzgünlüyü audit yoxlamaları və sənədli auditlər zamanı yoxlanılır.

Təşkilatın fəaliyyətinin maliyyə təhlili üçün məhz, maliyyə uçotu məlumat verir, hansı ki, müasir işlərin aparılması bunsuz mümkün deyil.