Mühasib keçmişdə və gələcəkdə
2-ci hissə
Məqalənin 1-ci hissəsini buradan oxuya bilərsiniz
İnsan – hər şeyin ölçüsüdür.
Protaqor
Mühasib olduqca çox işləri yerinə yetirir və istəyir ki, ona hörmət etsinlər. Mühasib praktik ən az elm haqda düşünür. Onun işləri həddən ziyadə çox olur və onu bu tip: hansı peşəkar jurnalları oxuyursunuz kimi bayramsayağı suallarla təngə gətirdikdə, belə cavab verir: “Yalnız Playboy”. Niyə belədir? Ona görə ki, nə mənəvi, nə də hüquqi müdafiəsini hiss etmir, hətta “Mühasibat uçotu haqda” Qanundan baş mühasiblə bağlı yeddinci fəsli çıxarmaq istəyirlər. Yalnız bu yaxınlarda ən yaxşı mühasibləri müdafiə edən – Rusiya Federasiyası peşəkar mühasiblər İnstitutu kimi güclü bir arxa-dayaq ortaya çıxıb. Lakin, onun əhəmiyyətini heç də hamı dərk etməyib və hələ kifayət qədər çox həmkarlarımız onun işinə iqnor edirlər, axı o, təkcə bizim işimizin deyil, bizim işimizdə işləyən adamların uğurlarının rəhnidir.
Elm lazımdır
Yaxşı və layiqli bir insandan ötrü elm, ilk növbədə, xoş bir vaxt keçirməkdir. Bir mühasib praktik üçün buna inanmaq çox çətindir. O hesab edir ki, əgər elm varsa, o, insanlara kömək etməyə borcludur, əgər bu yardım yoxdursa, onda elm də yoxdur. Bəzi elm adamları da həyat üçün nəsə zəruri olanı, məs, hansısa məqalə üçün xərcləri iki məqalədən ötrü bölüşdürmək, şəffaflıq və sadəlik üçün iki məqaləni bir məqaləyə çevirmək, bir kağız vərəqi necə tərtib etmək və ya mühasibləri necə düzgün mükafatlandırmağı təklif etmək lazım olması üzərində fikirləşərək, belə düşünürlər ki, bunun özü də düzgündür.
Belə mütəxəssislər istehzalı məsləhət ruhunda düşünürlər: “Bizim vücudumuz üçün həssas olanlar deyilənə görə həqiqətdir”. Və əgər insan həssas faydanı hiss etmirsə, onda bütün nəzəriyyəçilərə hökm çıxardılar: “Onlar hər şeyi icad edirlər və özləri isə ƏDV-ni hesablaya bilmirlər”. Bunu ali məktəblərdə işləməyənlər deyirlər, professorlar və namizədlər isə söylənilənlərlə razılaşırlar və həmişə “şəffaflıq” üçün nələrisə əlavə etməyi və uçotu çətinləşdirməyi təklif edirlər. Bütün bunlar isə “nəzəriyyə” ilə əsaslandırılır. Lakin, həyat müxtəlif və ziddiyyətlidir və həqiqətən elmi nəzəriyyələr həmişə təsviri və didaktik imkanları ilə məhdudlaşır.
Üstəlik, elm həmişə bir məqsəd qoymalı və buna nail olmaq üçün bütün mümkün variantları müəyyənləşdirməlidir. Onlar çoxluq təşkil edirlər və bir qayda olaraq bərabər dəyərlidirlər. Öz işlərimdə mən həmişə məhz belə edirdim, sadəcə variantları hesablayırdım, lakin həmkarlarımın əksəriyyəti bunu başa düşməyərək, daim eyni sualı verirdilər: “Siz hansı variantı, hansı qərarı dəstəkləyirsiniz?”
Mən bunu başa düşmürəm, məndən ötrü qiymətli olan odur ki, bir çox həllər var və bir qayda olaraq, hamısı kompleks dəyərlidir. Buna ən yaxşı nümunə kimi bunu söyləmək olar: siz soruşun ki, otuz cildlik ensiklopediyanın hansı daha vacibdir və tövsiyə olunmalıdır. Məndən və elmlə məşğul olan hər şəxsdən ötrü məlumdur ki, əgər bir cild belə yoxdursa, onda həmin ensiklopediyanın özü də yoxdur. Elm ideyalarını unudanlar pis davranırlar, mükafatların paylanmasını tələb etməyə başlayırlar: baxın, guya, iyirmi variant var, onlardan on doqquzu pisdir, biri də yaxşıdır. Əslində isə hər bir cild həm yaxşı və həm də pisdir. Və yalnız praktik həyat yaşayan şəxs seçim etməyə məcburdur.
Xoşbəxtlikdən elm adamlarına bunu etmək lazım deyil, lakin praktik adamlardan ötrü kriteriyalar zəruridir: yəni, elm nədir və elm olmayan nədir. Müdrik mühasiblər yaxşı bilirlər ki, K. Popper (1902-1994) tərəfindən tərtib edilmiş elmi prinsiplərin əsasında iki meyar dayanır: bu nəzəriyyəni təsdiqləyən faktların müəyyənləşdirilməsi – “təcrübə həqiqətin meyarıdır” və saxtalaşdırma – bu nəzəriyyənin izah edə bilmədiyi faktların açıqlanmasıdır. Bu, bütün elmlərə aiddir, məsələn, əmək dəyər nəzəriyyəsi qiymətin əmələ gəlməsi ilə bağlı bir çox faktları yaxşı izah edir, lakin nadir əşyaların qiymətlərinin yaranmasını şərh edə bilməz. Məsələn, neft emalı sənayesində əmək xərcləri eyni olaraq qalır, qiymətlər isə artır. Müasir elm nöqteyi-nəzərindən saxtalaşdırma ilə ortaya qoyulan bu həqiqət, marksist iqtisadi nəzəriyyəsinin elmi mahiyyətini sübut edir.
Mühasib keçmişdə və gələcəkdə (3-cü hissə)
Teleqram qrupumuza üzv olun
