Əsas vergi nəzəriyyələri və onların müasir şərhi
3-cü hissə
Məqalənin 2-ci hissəsini buradan oxuya bilərsiniz
Vergi nəzəriyyələri vergilərin mahiyyəti və əhəmiyyəti haqqında elmi biliklərin müəyyən sistemini, yəni, bu və ya digər təyinatlı verginin tanınmasından asılı olaraq dövlətdə vergitutma modellərinin müxtəlif variantlarını nəzərdə tutur.
İngiltərə hökuməti Keyns nəzəriyyəsini Birincü dünya müharibəsi ərəfəsində, dövlətin bütün qüdrətinin hərbi sənaye istehsalına cəlb olunduğu vaxtda uğurla tətbiq etdi.
Elmi-texniki yüksəliş şəraitində, böhran hadisələrinin getdikcə daha tez-tez təzahür etdiyi bir dövrdə Keyns nəzəriyyəsi dövlətin effektiv tələbatın əldə edilməsi xətti ilə müdaxiləsi, iqtisadi inkişafın tələblərinə cavab vermir. Bunlar aşağıdakı səbəblərə görə baş verir:
- istehsal şərtlərində dəyişikliklər səbəbindən inflyasiya xroniki xarakter almağa başladı və onlara tələbatı deyil, resursların tədarükünü yaxşılaşdıracaq müdaxilə etmək lazım idi;
- iqtisadi inteqrasiyanın inkişafı ilə hər bir ölkənin xarici bazardan asılılığının artması baş vermişdir.
Tələbin dövlət tərəfindən stimullaşdırılması bir çox hallarda xarici investisiyalara müsbət təsir göstərdi. Buna görə də keynsin təklifin effektivliyi konsepsiyasını neoklassik konsepsiya əvəz etdi.
Neoklassik nəzəriyyə azad rəqabət və təbiiliyin üstünlüyünə, iqtisadi, xüsusilə istehsal proseslərinin davamlılığına əsaslanır. Bu əsas anlayışların fərqləri dövlət tənzimləmə metodlarına qeyri-bərabər yanaşmadır. Neoklassik istiqamətə görə xarici islahedici tədbirlər yalnız azad rəqabət qanunlarının fəaliyyətinə maneçilik törədən maneələri aradan qaldırmağa yönəlməlidir, ona görə də dövlət müdaxiləsi bazarı heç bir xarici yardım olmadan iqtisadi tarazlığa nail ola bilən təbii özünü tənzimləyən qanunlar ilə məhdudlaşdırmamalıdır. Keyns konsepsiyası isə iddia edirdi ki, dinamik tarazlıq qeyri-sabitdir və bundan dövlətin iqtisadi proseslərə birbaşa müdaxiləsinin zəruriliyi qənaətinə gəlirdi.
Neoklassik modeli quran C. Mid (Nobel mükafatı laureatı) dövlətə iqtisadi proseslərin tənzimlənməsində yalnız dolayı rol ayırırdı, dövləti onun xərclərinin hədsiz artması ilə sabitliyi pozan amil sayırdı. Mərkəzi bankların kredit-pul siyasətinə üstünlük verərək, büdcə və vergi siyasətini nəzərə almayan neoklassikistlər, gəlirlərin yenidən bölüşdürülməsinin effektiv mexanizminin yaradılmasına ümid edirlər, bu, onların fikrincə, milli sərvətin tam məşğulluğunu və davamlı inkişafını təmin edir.
Neoklassik nəzəriyyə öz növbəsində iki istiqamətdə geniş inkişaf etmişdir: təklif iqtisadiyyatı nəzəriyyəsi və monetarizm.
Təklif iqtisadiyyatı nəzəriyyəsi XX əsrin 80-ci illərinin əvvəlində ABŞ-da yaranmışdır. O, vergilərin azaldılmasını və korporasiyalara vergi güzəştlərinin verilməsini nəzərdə tutur. Çünki bu istiqamətin tərəfdarlarının fikrincə, yüksək vergilər sahibkarlıq təşəbbüsünün qarşısını alır və sərmayə qoyuluşu, istehsalın yenilənməsi və genişləndirilməsi siyasətini ləngidir. Nəzəriyyənin digər mühüm aspekti dövlət xərclərinin mütləq azaldılmasıdır. Təklifin iqtisadiyyatı nəzəriyyəsinin əsas postulatı bazarın ən yaxşı tənzimləyicisinin bazarın özü olduğunu, dövlət tənzimlənməsinin və yüksək vergilərin yalnız onun normal fəaliyyət göstərməsinə mane olduğunu göstərir.
Əsas vergi nəzəriyyələri və onların müasir şərhi (4-cü hissə)
Teleqram qrupumuza üzv olun
