Mühasibat uçotu – bu, bütün təsərrüfat əməliyyatlarında davamlı və sənədləşdirilmiş mühasibat uçotu vasitəsilə əmlakın, təşkilatın öhdəliklərinin və onların hərəkətləri barədə pul məbləğində məlumat toplamaq, qeyd etmək və ümumiləşdirmək üçün mütəmadi bir sistemdir.
Mühasibat uçotu ilə bağlı qanuna uyğun olaraq hesabat, müəssisə tərəfindən qəbul edilmiş əmək müqaviləsinə əsasən baş mühasib tərəfindən, mühasib olmadıqda isə baş direktor tərəfindən və ya kənar təşkilat tərəfindən aparıla bilər.
Mühasibat uçotunun obyektləri
Mühasibat uçotu obyektlərinə müəssisənin mülkiyyəti, təşkilatlar tərəfindən təsərrüfat fəaliyyəti prosesi zamanı onların öhdəlikləri və təsərrüfat əməliyyatları aiddir.
Mühasibat uçotunun başlıca vəzifələri
Mühasibat uçotunun başlıca vəzifələri mühasibat uçotunun daxili və kənar istifadəçilərindən ötrü qanunvericiliyə riayət olunmaqla monitorinq etmək üçün zəruri olan məlumatların verilməsi, təşkilat tərəfindən iqtisadi əməliyyatların qanunvericilik üzrə aparılması, əmlak və öhdəliklərin mövcudluğu və hərəkətləri, maddi, əmək və maliyyə resurslarının təsdiq edilmiş normalara, qaydalara və hesablamalara uyğun şəkildə istifadə olunmasından ibarətdir. Bunun əsasında isə aşağıdakılar mümkün olur:
• təşkilatın iqtisadi fəaliyyətinin mənfi nəticələrinin qarşısının alınması;
• təşkilatın maliyyə dayanıqlılığını təmin etmək üçün təsərrüfatdaxili ehtiyatların üzə çıxarılması;
• təşkilatın təsərrüfat əməliyyatları həyata keçirilərkən, qanunvericiliyə riayət olunmasına nəzarət;
• təsərrüfat əməliyyatlarının məqsədəuyğunluğuna nəzarət;
• əmlak və öhdəliklərin mövcudluğu və hərəkətinin idarə edilməsi;
• maddi, əmək və maliyyə resurslarından istifadəyə nəzarət;
• fəaliyyətin təsdiq olunmuş norma, normativlər və smetaya uyğunluğuna nəzarət.
Mühasibat uçotu metodunun başlıca elementləri
Mühasibat uçotunun vəzifələri aşağıdakı əsas elementləri əhatə edən mühasibat metodu deyilən başlıca üsul və üsullardan istifadə etməklə həll olunur:
- sənədləşdirmə – mühasibat uçotu məlumatlarına hüquqi təsir göstərən tamamlanmış bir təsərrüfat əməliyyatının yazılı şəhadətnaməsi;
- qiymətləndirmə – pul vəsaitlərinin və onların mənbələrinin pulla ifadə edilməsi üsulu;
- mühasibat hesabları – əmlakın, öhdəliklərin və əməliyyatların mövcud əksini qruplaşdırmanın üsuludur;
- ikili qeydiyyat – mühasibat uçotu hesablarında təsərrüfat əməliyyatlarının qarşılıqlı əks olunması, hər bir əməliyyat eyni məbləğ üzrə bir hesabın debetində və başqa bir hesabın kreditində qeyd olunur;
- inventarizasiya – təşkilatın balansında olan əmlakın mövcudluğunun yoxlanılması, təsbit edilməsi, ölçülməsi, uyğunlaşdırılması, qiymətləndirilməsi, müəyyənləşdirilmiş vəsaitlərin dəyərləndirilməsi və əldə edilmiş məlumatların mühasibat uçotu məlumatları ilə müqayisə edilməsi;
- kalkulyasiya – istehsalat vahidinin, işlərin, xidmətlərin dəyərinin pul vahidi ilə hesablanması, yəni maya dəyərinin hesablanması;
- mühasibat balansı – bir məlumat mənbəyidir və təşkilatın mülkiyyətinin tərkibini, yerini və mənbəyini pul vahidinin qiymətləndirilməsində ifadə edilmiş və müəyyən bir tarixdə tərtib edilmiş iqtisadi qruplaşmanın bir üsuludur;
- mühasibat hesabatı – hesabat dövründə təşkilatın əmlakının, öhdəliklərinin və maliyyə vəziyyətinin hərəkətinin xarakterizə edilməsi və müəyyən cədvəllər şəklində əks etdirilən mühasibat uçotu göstəriciləri kompleksi.
